Test: Julian Tuwim Mieszkańcy

Jakimi środkami językowymi można przedstawić satyryczny obraz rzeczywistości?

Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach
Strasznie mieszkają straszni mieszczanie.
Pleśnią i kopciem pełznie po ścianach
Zgroza zimowa, ciemne konanie.

Od rana bełkot. Bełkocą, bredzą,
Że deszcz, że drogo, że to, że tamto.
Trochę pochodzą, trochę posiedzą,
I wszystko widmo. I wszystko fantom.

Sprawdzą godzinę, sprawdzą kieszenie,
Krawacik musną, klapy obciągną
I godnym krokiem z mieszkań – na ziemię,
Taką wiadomą, taką okrągłą.

I oto idą, zapięci szczelnie,
Patrzą na prawo, patrzą na lewo.
A patrząc – widzą wszystko oddzielnie
Że dom... że Stasiek... że koń... że drzewo...

Jak ciasto biorą gazety w palce
I żują, żują na papkę pulchną,
Aż papierowym wzdęte zakalcem,
Wypchane głowy grubo im puchną.

I znowu mówią, że Ford... że kino...
Że Bóg... że Rosja... radio, sport, wojna...
Warstwami rośnie brednia potworna,
I w dżungli zdarzeń widmami płyną.

Głowę rozdętą i coraz cięższą
Ku wieczorowi ślepo zwieszają.
Pod łóżka włażą, złodzieja węszą,
Łbem o nocniki chłodne trącając.

I znowu sprawdzą kieszonki, kwitki,
Spodnie na tyłkach zacerowane,
Własność wielebną, święte nabytki,
Swoje, wyłączne, zapracowane.

Potem się modlą: „od nagłej śmierci...
...od wojny... głodu... odpoczywanie"
I zasypiają z mordą na piersi
W strasznych mieszkaniach straszni mieszczanie.

1933, Biblia cygańska

Z polecenia nie wynika, aby należało postawić tezę interpretacyjną, jednak warto tę kwestię uwzględnić na przykład w trakcie poprawy.

Teza interpretacyjna:
- w utworze przedstawiona jest jedna z grup społecznych – mieszczaństwo,
- obraz mieszczaństwa jest negatywny, podmiot liryczny przedstawia ponury obraz mieszczan i ich stylu życia oraz pragnień,
- narzędziem artystycznym jest satyra, a przede wszystkim wprowadzenie wielu elementu stylu potocznego (kolokwializacja).

Argumenty interpretacyjne (uogólnienia inne niż te, które wynikają z analizy środków):
1. Mieszczanie egzystują w sposób prymitywny, prostacki, z dnia na dzień.
2. Nie angażują się w ważne sprawy, koncentrują się na dobrach materialnych, są nastawieni konsumpcyjnie.
3. Ich życie cechuje nuda, rutyna, monotonia.
4. Ich warunki życia są ciężkie (pleśń, okopcone mieszkania, zimno, drożyzna, …).
5. Patrzą na świat analitycznie, a nie syntetycznie, widzą szczegóły, nie potrafią uogólniać („widzą wszystko oddzielnie / Że dom… że Stasiek… że koń… że drzewo…”) – świadczy to o ich małostkowości, ograniczeniu horyzontów, przyziemności i braku szerszych perspektyw).

Jakimi środkami można przedstawić satyryczny obraz rzeczywistości?
1. Karykaturalizacja, groteska, przerysowanie, przesada, deformacja.
2. Hiperbolizacja, wyolbrzymienie.
3. Stylizacja, a przede wszystkim kolokwializacja.
4. Redundancja, nadmiar.
5. Zgrubienia.
6. Zdrobnienia.
7. Anakolut, zniekształcenia składniowa.
8. Elipsa, skrócenie zdania, wyrzucenie jakiegoś jego ważnego elementu.
9. Wyliczenia.
10. Powtórzenia.
11. Polisyndeton (połączenie współrzędnych członów zdania tymi samymi spójnikami). 12. Instrumentacja głoskowa.
13. Wielokropek.

Jakich środków używa Tuwim?

Ad. 1) karykaturalizacja, groteska, przerysowanie, przesada
a) cały wiersz oparty jest na przesadzie, wyjaskrawieniu (zachowań, ale też reakcji samego podmiotu lirycznego),
b) realistyczne sytuacje życiowe uległy odrealnieniu,

Ad. 3) kolokwializacja:
a) z języka potocznego pochodzi powtarzający się wielokrotnie w tekście epitet „straszny” – określa negatywny stosunek podmiotu lirycznego do mieszczan,
b) kolokwialny rodowód mają czasowniki "bełkotać" i "bredzić".

Ad. 4) redundancja
a) pojawia się w pierwszym wersie strofy drugiej – wystarczyłby rzeczownik „bełkot”, ale zostaje wprowadzony czasownik „bredzą”, a poza tym wyraz synonimiczny „bredzą” – efekt artystyczny: wydobycie tego, co jest istotą bredzenia, czyli właśnie sformułowań niepotrzebnych, powtarzanych bezsensownie i nieskładnie.

Ad. 6) zdrobnienia a) „krawacik” („musną”) – podmiot liryczny nie wyraża tym zdrobnieniem swojego pozytywnego nastawienia do mieszczan, ale przywołuje sposób wyrażania się mieszczan, którzy za pomocą zdrobnień odnoszą się do części garderoby, podobają się w ten sposób sobie,
b) „Stasiek” – podobnie ja w podpunkcie „a” – przytoczenie sposobu wyrażania się mieszczan.

Ad. 7) anakolut
a) „Jak ciasto biorą gazety w palce” – zmiana szyku zdania eksponuje drugi człon porównania („ciasto”) – w ten sposób poeta eksponuje fakt, że zainteresowanie mieszczan prasą ma bardziej konsumpcyjny, a mniej intelektualny charakter

Ad. 8) elipsa
a) „I wszystko widmo. I wszystko fantom” – pozbawienie zdania odpowiednich form czasownika „być” wskazuje na „widmowość” i to, co jest określane jako fantom, czyli „niebytowość” życia,
b) elipsa pojawia się również w ostatniej strofie - wspomagana przez wielokropki: modlitwa mieszczan jest niepełna, wyklepana, wypowiedziana byle jak, a więc odpowiada ich stylowi życia.

Ad. 9) wyliczenia
a) w strofie szóstej pojawiają się wyliczenia rzeczownikowe, które wskazują na swoiste ambicje mieszczańskie („że Ford… że kino… / Że Bóg… że Rosja… radio, sport, wojna”) – w gruncie rzeczy z tych ambicji niewiele wynika, mieszczanie po prostu gubią się w świecie, który ich przerasta („Warstwami rośnie brednia potworna, / I w dżungli zdarzeń widmami płyną.”); ich życie obraca się w sferze nierzeczywistym, urojonym,
b) w strofie siódmej dominują wyliczenia czasownikowe, obrazujące znużenie, ale też lęki mieszczan (boją się złodziei).

Ad. 10) powtórzenia
a)przymiotnik „straszny” (w różnych formach) wskazuje na fatalną sytuację mieszczan, ale też na ich odstraszający styl życia,
b)rzeczownik „mieszkańcy” połączony z epitetem „straszni” zostaje na samym końcu wiersza doprecyzowany i „mieszkańcy” zostają nazwani „mieszczanami”,
c) w trzecim wersie strofy drugiej powtórzenie (przysłówek stopnia „trochę” ) zespolone z wyliczeniem odsłania rutynę życia mieszczan, powtarzalność czynności i zachowań zwykłych, banalnych ("Trochę pochodzą, trochę posiedzą"),
d) w ostatnim wersie strofy drugiej powtórzenie "I wszystko" splata się z wyliczeniem "widmo", "fantom" - w ten sposób zobrazowane zostały ułudy mieszczan, beznadziejność ich świata, jego bezwartościowość i fantomatyczny wymiar,

Ad. 11) Polisyndeton (połączenie współrzędnych członów zdania tymi samymi spójnikami:
a) „I wszystko widmo. I wszystko fantom.” (wymowa - podobnie jak 10d).
Ad. 12) Instrumentacja głoskowa:
a) nieprzypadkowe nagromadzenie głosek jest już widoczne w pierwszej strofie:
- głoska sycząca "s" sugeruje wyraźnie negatywne odczucia, kreuje niechęć, awersję,
- to samo dotyczy jej wersji dźwięcznej "z" ("zgroza"),
- wchodzi w ten układ szereg szumiący ("straszni mieszczanie"),

Ad. 13) Wielokropek:
a) wielokropek w strofie czwartej obrazuje brak umiejętności spojrzenia syntetycznego na świat ("A patrząc - widzą wszystko oddzielnie / Że dom... że Stasiek... że koń... że drzewo") - elementy świata są widziane przez mieszczan w rozbiciu, nie ma tu możliwości łączenia w spójną całość,
b) w strofie ostatniej wielokropki wspomagają elipsę, obrazują w ten sposób bylejakość życia i bylekjakość modlitwy mieszczan ("Potem się modlą: "od nagłej śmierci.../ ...od wojny... głodu... odpoczywanie"")

Odniesienia
1. Julian Tuwim, Do prostego człowieka:
a) satyra na rządzących,
b) uświadomienie prostemu człowiekowi, że jest narzędziem w rękach bogaczy i rządzących.

2. Ignacy Krasicki:
a) satyra Pijaństwo,
b) satyra Świat zepsuty.

3. Witkacy, Szewcy:
a)