Bohaterowie Pana Tadeusza wobec przyrody - materiały dla polonisty

Propozycje pracy nad rozprawką

Warto jest pracować nad rozprawką segmentami, czyli analizując poszczególne elementy: WSTĘP, TEZA, ARGUMENTY, ŚRODKI, PODSUMOWANIE, ZAKOŃCZENIE. Daje to bardzo konkretne i szybkie efekty. Wykorzystując informację zwrotną w ramach oceniania kształtującego możemy dać uczniowi bardzo pomocne wytyczne do dalszej pracy (zobacz niżej rozdział: "Poprawa pracy klasowej jako niezwykła okazja"

WSTĘP

Pracując w grupach lub metodą burzy mózgów, możemy zachęcić uczniów do znalezienia najrozmaitszych pomysłów na wstęp dotyczący omawianego tematu.
- refleksja o zróżnicowanym stosunku ludzi do przyrody (elementy ekologiczne),
- skupienie się na przeżywaniu przyrody przez romantyków, w tym również Mickiewicza.


TEZA

W przypadku formułowania tezy możemy zastosować te same metody, co wyżej. Warto jednak dorzucić do tego metodę "słowa-klucze". Uczniowie prezentują wyniki burzy mózgów, a następnie sprawdzają, czy w ich tekście p pojawiły się słowa-klucze:
- rzeczowniki: "antagonizm", "spór", "odmienność", "dwie postawy", "przyroda", "natura",
- przymiotniki: "antagonistyczne", "odmienne", "różne",
- czasowniki: "spierać się", "dyskutować", "zachwycać", "gardzić".
Jeśli tych słów zabrakło, polecamy przeredagowanie tezy i wprowadzenie kilku kluczowych słów lub ich synonimów.

ARGUMENTACJA I ŚRODKI STYLISTYCZNE

Zwracam uwagę na wdrażanie uczniów do łączenia określania funkcji środków stylistycznych z argumentacją. Niech to będą całkiem proste rozpoznania:

Czyż nie piękniejsza nasza poczciwa brzezina,
Która jako wieśniaczka, kiedy płacze syna,
Lub wdowa męża, ręce załamie, roztoczy
Po ramionach do ziemi strumienie warkoczy!
Niema z żalu, postawą jak wymownie szlocha!

Porównanie (mające znamiona porównania homeryckiego) brzeziny do wieśniaczki opłakującej syna lub wdowy załamującej ręce nad martwym mężem wraz z metaforą "strumienie warkoczy", niezwykle plastycznie ukazuje piękno przyrody litewskiej, piękno, które tkwi nie w tym co klasyczne, symetryczne i harmonijne, ale w tym, co romantycznie dynamiczne, pełne grozy i wewnętrznej siły uczuć.
Istotną rolę odgrywa również wyliczenie, które pojawia się w wypowiedzi Hrabiego i Telimeny, a jest słyszane przez zniecierpliwionego Tadeusza:

Aż gdy zaczęto sławić cudzoziemskie gaje
I wyliczać z kolei wszystkich drzew rodzaje:
Pomarańcze, cyprysy, oliwki, migdały,
Kaktusy, aloesy, mahonie, sandały,
Cytryny, bluszcz, orzechy włoskie, nawet figi,
Wysławiając ich kształty, kwiaty i łodygi,-
Tadeusz nie przestawał dąsać się i zżymać,
Na koniec nie mógł dłużej od gniewu wytrzymać.


Zastosowanie w tym kontekście wyliczenia ma na celu pokazanie przez Mickiewicza, że owa obca roślinność niczym szczególnym się nie wyróżnia. Nie ma tu na czym zatrzymać wzroku, wejść w zachwycające szczegóły, których nie brakuje w roślinności ojczystej.

Pracując nad kwestią argumentacji, powinniśmy pokazać uczniom w czytelny sposób, jaki warunek musi być spełniomny, aby z pozycji ośmiu punktów za rozwinięcie (uzasadnienie trafne, ale wąskie), przejść do dwunastu punktów (uzasadnienie trafne i szerokie).
Analizowany temat rozprawki daje w tym zakresie wiele możliwości. Uczniowie powinni przywołać w swojej pracy inne fragmenty opisów przyrody, np.:
- opis puszczy litewskiej, do której zajeżdżał król Zygmunt August (ostatni z Jagiellonów),
- rozbudowany opis burzy, z metaforą anioła zatrzaskującego błyskawicą drzwi z chmur,
- opis nieba o poranku z licznymi elementami personifikacji (porównanie do twarzy gospodarza),

Tok argumentacji możemy również analizować poprzez sprawdzenie obecności w wypowiedzi słów-kluczy:
- "unikatowość", "oryginalność" (Tadeusz dostrzega wyjątkowość przyrody ojczystej i potrafi tę niepowtarzalność plastycznie opisać),
PODSUMOWANIE



ZAKOŃCZENIE

Poprawa pracy klasowej jako niezwykła okazja