Grecka epika, liryka i dramat
Literaturę grecką można podzielić na okresy według dominującego w nich rodzaju: wiek epiki (VIII w. p.n.e.), okres liryki (VII - VI w. p.n.e.), wiek dramatu (V w. p.n.e.) i epoka epigramatu (III w. p.n.e. ).W rozwoju literatury rzymskiej zwykło się wyróżniać okresy: archaiczny (do 90 p.n.e.), złoty (90 r. p.n.e. - 14 r. n.e.), srebrny (14 - 117 n.e.) i żelazny (117 - 476 n.e).
Wśród gatunków literackich pierwszorzędne znaczenie posiadała tragedia grecka. Oto najważniejsze etapy jej rozwoju:
- dytyramb (pieśń obrzędowa ku czci Dionizosa),
- wprowadzenie aktora przez Tespisa (VI w. p.n.e.),
- wprowadzenie drugiego aktora przez Ajschylosa (525 - 456 p.n.e. ),
- wprowadzenie trzeciego aktora przez Sofoklesa (496 - 406 p.n.e.).
Układ teatru greckiego wyglądał następująco: skene, proskenion (prototyp współczesnej sceny) i orchestra (miejsce chóru).
Dramat antyczny - wywodzi się ze starożytnych obrzędów ku czci Dionizosa. Składa się z wystąpień chóru (prologos, stasimony, exodos) i wystąpień postaci (epeisodia). Wymagano od tego gatunku trzech jedności: miejsca (wszystkie wydarzenia musiały się rozgrywać w jednej przestrzeni, np. dziedziniec zamkowy), czasu ( przedstawione wypadki nie powinny trwać dłużej niż 24 godziny), akcji (zdarzenia koncentrowały się wokół jednego wątku).
Najbujniejszy rozkwit dramatu nastąpił w V w. p.n.e. w Atenach. Tam tworzyli trzej wielcy tragicy. Utwory pierwszego z nich - Ajschylosa - mają charakter bardziej liryczny niż dramatyczny, przeważają w nich partie chórowe. Zachowało się tylko siedem jego tragedii, z których najpopularniejsza jest tragedia o Prometeuszu. Cechą wyróżniającą jego twórczość było rozwijanie tego samego tematu w trzech tragediach. Powstawały w ten sposób monumentalne tetralogie.
Zasługą drugiego z nich - Sofoklesa jest wzmocnienie dramatyczności akcji, wprowadzenie postaci kobiecych i spotęgowanie konfliktów międzyludzkich. On także powiększył liczbę chórzystów i wprowadził dekoracje sceniczne.
Eurypides ograniczył rolę chóru, ale pogłębił psychologię postaci i realizm akcji. Zachowało się siedem jego tragedii, najbardziej znane opowiadają o Elektrze, Medei, Ifigenii.
Od 486 roku wystawiano komedie. Najważniejszym komediopisarzem był Arystofanes (445 - ok.385); stworzył około 40 utworów, z których zachowało się 11. Wiele jego komedii miało charakter polityczny, do takich należy Lizystrata (opowieść o kobiecie bojkotującej mężczyzn aż do momentu zawarcia pokoju). Inne prezentują postacie autentyczne, np. utwór Żaby przedstawia rywalizację nieżyjących wielkich tragików: Ajschylosa i Sofoklesa.
Przedstawienia teatru greckiego odbywały się tylko kilka razy w roku. Scenę budowano u stóp niewielkiego wzniesienia. Aktorami mogli być wyłącznie mężczyźni. W sandałach na wysokich koturnach i specjalnie skonstruowanych maskach wzmacniających siłę głosu byli doskonale widoczni i słyszani.
Do najważniejszych gatunków należały:
- carmina - (czyli pieśń) - nazwa wprowadzona przez Horacego, zastąpiona później słowem oda;
- epos - epos grecki to heroiczne opowiadanie o przeszłości, wobec którego narrator zachowuje całkowity dystans epicki. Bohaterowie są wyjątkowi, pełni odwagi; styl utworu jest podniosły, pełen porównań homeryckich i stałych epitetów;
- epigramat - zwięzły utwór poetycki, na ogół dowcipny, zawierający puentę (pouczenie), może mieć charakter aforyzmu;
- przypowieść - gatunek biblijny, historia obrazowa, zazwyczaj fikcyjna, stanowi ilustrację celów pedagogicznych nauczania Jezusa; zazwyczaj dopuszczają kilka rodzajów interpretacji;
- psalm - gatunek biblijny, oznacza pieśń wykonywaną przy akompaniamencie instrumentów strunowych; Możemy wyróżnić: hymny (sławiące Boga), psalmy błagalne, dziękczynne, mądrościowe, patriotyczno-religijne.
Powrót na stronę ANTYK