Prekursorzy filozofii modernistycznej
Odrzucenie filozofii pozytywnej to jedna z zasadniczych cech nowej refleksji modernistycznej. Monistyczna, jednowymiarowa wizja świata została zanegowana.Myśl modernistyczna rozwijała się pod patronatem trzech filozofów: Schopenhauera, Nietzschego i Bergsona. Pojawiły się w niej wątki pesymizmu i dekadentyzmu, objawy rozczarowania i filozoficzno-moralnego kryzysu.
Artur Schopenhauer (myśliciel doby romantyzmu) opatrzył swoje dzieło wymownym tytułem: Świat jako wola i wyobrażenie, dając w ten sposób wyraz przekonaniu, iż rzeczywistość jest niepoznawalna, stanowiąc jedynie wyobrażenie poznającego umysłu.
Za podstawową siłę życia i działania człowieka uznał bezrozumny popęd, który nie może być nigdy zaspokojony i rodzi wobec tego w człowieku uczucie niezadowolenia. Dążenie do osiągnięcia szczęścia kończy się ustawicznie niepowodzeniem, bo potrzeby człowieka nie są nigdy zaspokajane.
Życie zagrożone jest śmiercią i stanowi pasmo cierpień. Egzystencja jest zawieszona między instynktownym popędem związanym z wolą życia a nieuniknioną śmiercią.
Z poczucia powszechnego kryzysu i braku stabilności zrodziła się potrzeba znalezienia wartości trwałych - taką wartością wg Schopenhauera była sztuka. Wysoko cenił również kontemplację jako środek uśmierzania niepokoju i możliwość osiągnięcia najwyższego poznania. Tak samo cenił hinduską koncepcję nirwany. Ogólną cechą tej filozofii jest pesymizm.
Fryderyk Nietzsche jest autorem dwóch ważnych dzieł: Tako rzecze Zaratustra i Poza dobrem i złem. Rozpoczął swoje rozważania od krytyki panującej moralności, odrzucając wartości chrześcijańskie, takie jak: sprawiedliwość, litość, współczucie, miłość bliźniego, altruizm. Uznał, że społeczeństwo dzieli się na masę i nadludzi, którzy powinni kierować się swoją własną moralnością. Silnemu należy się wolność, to on stwarza i narzuca prawa. Podkreślał biologiczną wartość życia.
Fascynowano się wieloma wątkami filozfii Nietzschego, a zwłaszcza:
- obroną indywidualności, jednostki wybitnej, którą masy społeczne (słabe i nijakie) chcą zglajszachtować (ujednolicić),
- przeciwstawianiem się dekadentyzmowi, poczuciu bezsiły i zwątpienia, co wiązało się z apologią życia, biologizmu i siły.
Henri Bergson wyrażał przekonanie, że intuicja jest doskonalszym narzędziem poznania niż intelekt. Można ją zdefiniować jako wewnętrzny instynkt, siłę przeczuć i sugestii. Intuicja nie analizuje rzeczywistości, ogarnia ją całościowo, poznaje w jej zmienności i dynamice.
Świat i przyroda podlegają nieustannemu rozwojowi; rozwijają się wszystkie istoty organiczne, wyposażone w tajemniczą wewnętrzną siłę - élan vital (siłę życiową).
Wolność pojmuje jako kierowanie się własnymi uczuciami i sugestiami intelektualnymi, powinna się ona wyrażać także poprzez odrzucenie konwencji i tego, co co zostało narzucone przez wychowanie.
Bergson jest twórcą teorii jaźni głębokiej, mówiącej, iż człowiek zna dobrze tylko swoje wnętrze, w nim mieści się cała prawda; to wnętrze jest jedyną rzeczywistością.
Rozważania Bergsona wpłynęły znacząco na twórczość Marcela Prousta, autora powieści W poszukiwaniu straconego czasu.
Marksizm to teoria Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. W tej koncepcji świat interpretowany jest jako twór materialny, rozwijający się poprzez walkę przeciwieństw. Tok rozwoju historii naznaczony jest nieustanną walką klas. Życie społeczne zależne jest od stosunków gospodarczych. Sytuacja ekonomiczna wpływa na religię, filozofię, sztukę (nazywanymi ogólnie nadbudową ideologiczną) - byt kształtuje świadomość.
Powrót na stronę główną MŁODA POLSKA