ODRODZENIE - NAZWA EPOKI
Nazwa epoki ma w sobie wiele znaczeń. Po pierwsze oznacza odrodzenie człowieka, zerwanie ze średniowiecznym ideałem ascezy na rzecz dostrzeżenia i podkreślenia znaczenia godności ludzkiej i wartości jej ziemskiego życia.
Po drugie - odrodzenie nauki i sztuki, jako tych stron ludzkiego bytowania na ziemi, które ubogacają duszę i sprawiają, że droga człowieka do osiągnięcia duchowej doskonałości, do wewnętrznego odrodzenia samego siebie, staje się łatwiejsza i bogatsza o nowe doznania.
Po trzecie - odkrycie świata, który po średniowiecznym zamknięciu wokół pojęć dobra i zła, zyskuje nowe, nieograniczone przestrzenie, będące polem dla ludzkiej aktywności.
I wreszcie - odrodzenie starożytności, która w tej epoce stała się punktem odniesienia oceny sztuki, nauki, kultury i człowieka - jego postaw, stosunku do samego siebie i innych ludzi, stosunku do społeczeństwa i ojczyzny. Przez pryzmat tego, co wypracował antyk, patrzono w epoce renesansu na całokształt ludzkich spraw. Wypracowany został nowy model człowieka, tak różny od modelu średniowiecznego. Jeśli nowy człowiek, to i nowe spojrzenie na społeczeństwo, pojmowane jako ogół ludzi żyjących w jednym państwie. I wreszcie - nowe spojrzenie na ojczyznę i problem odpowiedzialności jednostki za jej losy. Początki epoki przypadają na wiek XIV we Włoszech i na przełom wieków XV i XVI w Europie Zachodniej (w Polsce podobnie).
Renesans nazywany jest także „złotym wiekiem kultury polskiej”.
NAUKOWCY, ODKRYWCY I REFORMATORZY RENESANSU
Wiek XVI uznaje się powszechnie za początek ery nowożytnej. W tym właśnie czasie powstały w Europie silne państwa o charakterze narodowym, w których władza była skupiona w rękach jednego monarchy. Po roku 1500 nastąpił szybki rozwój gospodarczy Europy. Dzięki odkryciom geograficznym i wytyczeniu nowych szlaków nawiązano kontakty z Afryką, Azją i Ameryką. Wzrosło znaczenie państw mających dostęp do Atlantyku - Portugalii, Hiszpanii, Holandii, Anglii i Francji. Rozwój handlu spowodował wyłonienie się zamożnej klasy średniej i rozkwit miast.
Renesans jest epoką wielkich odkrywców. Krzysztof Kolumb dotarł do Ameryki (Amerigo Vespreci zbadał ziemie odkryte przez Kolumba), Vasco da Gama wytyczył drogę morską do Indii, Ferdynand Magellan opłynął ziemię, potwierdzając tym jej kulistość.
Epoka ta wydała również wybitnych uczonych. Ich dzieła i nowe przyrządy naukowe odsłoniły nowe oblicze wszechświata. Upowszechnienie nauki stało się możliwe dzięki wynalazkowi Jana Gutenberga (druk ruchomymi czcionkami metalowymi).
Tomasz Morus przedstawił w Utopii intrygującą wizję państwa doskonałego, urządzonego wg najlepszych standardów czasów renesansu.
Mikołaj Kopernik, Copernicus (1473-1543) był wybitnym polskim astronomem i matematykiem. O renesansowości jego umysłu świadczy fakt rozległych zainteresowań: był lekarzem, prawnikiem, tłumaczem poezji włoskiej i ekonomistą. Ciekawe jest też to, iż pochodził z rodziny wywodzącej się z mieszczan krakowskich. Urodzony w Toruniu, studiował w Krakowie (1491-95), później w Bolonii, Padwie i Ferrarze. Po powrocie do Polski zamieszkał w Lidzbarku Warmińskim jako lekarz i sekretarz biskupa warmińskiego. W 1510 został kanonikiem warmińskim i zamieszkał we Fromborku, gdzie prowadził obserwacje astronomiczne. W czasie wojny polsko-krzyżackiej był zaangażowany w obronę Olsztyna (1520-1521). W latach 1517-1526 publikował prace o reformie monetarnej. Sformułował wówczas prawo wypierania lepszego pieniądza przez gorszy (określane jako prawo Greshama-Kopernika). Kopernik opracował jako pierwszy w czasach nowożytnych heliocentryczny model Układu Słonecznego. Jego teoria heliocentryczna zakładała, że planety krążą po torach kolistych wokół Słońca, Ziemia jest jedną z planet oraz że Ziemia obraca się wokół własnej osi. Swoje odkrycia i teorie przedstawił w dziele De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach ciał niebieskiech) w Norymberdze w roku 1543.
W XIV wieku Kościół katolicki zajmował dominującą pozycję w Europie, skutecznie przeciwstawiając się ruchom reformatorskim. Jednak nadmierne bogacenie się, korupcja i skandale osłabiły autorytet dostojników kościelnych. Wielu ludzi irytowały przywileje i prawa kleru, zapowiadało to zbliżający się kryzys religijny. Pierwszym, który publicznie wystąpił przeciwko Kościołowi, był Marcin Luter.
Marcin Luter (1483 - 1546) - jako pierwszy publicznie wystąpił przeciwko Rzymowi. Odrzucał autorytet papieża i Kościoła w kwestiach wiary, twierdząc, iż dla chrześcijanina jedynym autorytetem może być Pismo św. (sam przetłumaczył Biblię). Krytykował praktykę sprzedaży odpustów.
Jan Kalwin (1509 - 1564) - naczelną tezą Kalwina była myśl, że zbawienie nie zależy od zasług i win danego człowieka, ale od tego, czy został wybrany przez Boga. Zwolennicy wyznania uważali, że należą do grona wybranych, żyli zorganizowani w gminach, narzucając sobie surowy tryb życia i twarde zasady moralne.
Jan Hus (1369 - 1415) - czeski reformator (spalony za poglądy na stosie). Jego zwolennicy domagali się między innymi komunii pod dwiema postaciami: chleba i wina.
Sądzi się, że kryzysy w Kościele i obciążenia chrześcijan na rzecz Stolicy Apostolskiej wpłynęły na rozwój reformacji - ruchu religijno-społecznego, który doprowadził do powstania wyznań niezależnych od Rzymu. Reformatorzy dążyli do zmian w liturgii i ograniczenia przywilejów kleru. Pozytywną stroną tego ruchu był rozwój kultur i języków poszczególnych narodów; do ujemnych można zaliczyć liczne wojny i konflikty na tle religijnym. Efektem tych zjawisk był podział Kościoła chrześcijańskiego.
FILOZOFIA EPOKI ODRODZENIA
W czasach odrodzenia myśl antyczna cieszyła się wielkim uznaniem. Nie tylko ją przypominano, ale próbowano nadać jej nowy sens. Najbardziej popularnymi kierunkami były: platonizm, stoicyzm i epikureizm. Wykształciły się też nowe prądy.
Humanizm to najbardziej znaczący prąd umysłowy, dla którego ośrodkiem zainteresowania był człowiek i jego ziemskie życie. Popularność zyskał również antropocentryzm - pogląd głoszący, że człowiek jest ośrodkiem i celem wszechświata.
Myślą przewodnią humanistów stało się powiedzenie rzymskiego poety Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”.
Koncepcja machiavellizmu wywodzi się od nazwiska włoskiego filozofa i polityka N. Machiavellego. Głosił on, iż władca w dążeniu do celu może stosować podstęp, przemoc i obłudę, jeśli przyświecają mu godziwe cele (w myśl zasady: „Cel uświęca środki”).
CZŁOWIEK RENESANSU
Nowa epoka wyznaczyła jednostce nowe miejsce w świecie i określiła nowe horyzonty. Człowiek renesansu musiał być wyposażony w nowe cechy. Powinien to być człowiek:
- umiejący docenić wartość życia i zauważający jego uroki (epikureizm);
- spokojny i pełen dostojeństwa wobec przeciwności losu (stoicyzm);
- korzystający z uciech życia z radością, ale i umiarem (horacjanizm; złoty środek);
- wrażliwy na piękno kobiet;
- pobożny, ale bez fanatyzmu;
- ufający Bogu, ale bez dewocji;
- wdzięczny Bogu za dzieło stworzenia (uważający Boga za architekta świata i dobroczyńcę ludzkości);
- baczny obserwator, dostrzegający niedostatki natury ludzkiej;
- dowcipny i dworny, ale bez przesady i nadmiaru;
- skłonny do zadumy nad sprawami wielkiej wagi, jak np. kwestie obrony granic Rzeczypospolitej;
- poeta-doctus umiejący docenić wartość swojej poezji;
- żyjący zgodnie z rytmem natury, głoszący pochwałę życia wiejskiego;
- ceniący spokój i stabilizację żywota szlachcica-ziemianina.
Powrót na stronę RENESANS