Bogurodzica - interpretacja, tłumaczenie na polszczyznę współczesną, tekst ...
Bogurodzica - tekst
Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,
U twego syna Gospodzina matko zwolena, Maryja!
Zyszczy nam, spuści nam.
Kyrieleison.
Twego dziela Krzciciela, Bożycze,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy:
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kyrieleison.
U twego syna Gospodzina matko zwolena, Maryja!
Zyszczy nam, spuści nam.
Kyrieleison.
Twego dziela Krzciciela, Bożycze,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy:
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kyrieleison.
Tłumaczenie Bogurodzicy na polszczyznę współczesną
Matko Boża, dziewico, przez Boga wielbiona Maryjo,
Przez Twego Syna-Pana mateczko wybrana, Maryjo!
Zjednaj Go dla nas, uczyń Go dla nas przychylnym.
Panie, zmiłuj się.
Ze względu na Twego Chrzciciela, Synu Boży,
Wysłuchaj głosów, spełnij pragnienia człowiecze.
Usłysz modlitwę, którą zanosimy,
I racz dać to, o co prosimy:
Na świecie dostatni pobyt,
Po śmierci przebywanie w raju.
Panie, zmiłuj się.
Wyraz sławiena możemy również tłumaczyć jako chwalona. Rzeczownik matka był w średniowieczu formą zdrobnienia.
Przymiotnik zwolena pochodzi z języka czeskiego i oznacza - wybrana. Przez Twego Syna-Pana mateczko wybrana, Maryjo!
Zjednaj Go dla nas, uczyń Go dla nas przychylnym.
Panie, zmiłuj się.
Ze względu na Twego Chrzciciela, Synu Boży,
Wysłuchaj głosów, spełnij pragnienia człowiecze.
Usłysz modlitwę, którą zanosimy,
I racz dać to, o co prosimy:
Na świecie dostatni pobyt,
Po śmierci przebywanie w raju.
Panie, zmiłuj się.
Interpretacja Bogurodzicy
W Bogurodzicy obecne są kluczowe dla średniowiecza i wyrastające z koncepcji teocentryzmu idee oraz wyobrażenia średniowieczne. Podmiot liryczny stanowi wspólnota wiernych wyrażająca swoje prośby, ale kierująca je nie wprost do Chrystusa, lecz za pośrednictwem najbardziej godnych pośredników: Matki Boskiej i Jana Chrzciciela. W ten sposób ujawnia się średniowieczny motyw deesis, wyrażający przekonanie o hierarchiczności świata. Zwraca uwagę fakt tekstowej i ikonograficznej zgodności w sposobie ujęcia motywu deesis. W ikonografii Maryja znajduje się z prawej strony Jezusa, a więc ważniejszej, natomiast Jan Chrzciciel - z lewej. W tekście podmiot liryczny zwraca się najpierw do Matki Boskiej, następnie do Jana. Hierarchiczność została w ten sposób potwierdzona.Zgodnie z tendencjami wynikającymi z cech sztuki romańskiej Matka Boska przedstawiona jest jako postać wyidealizowana i bliska sfery niebiańskiej (Bogurodzica, Bogiem sławiena, U Twego Syna Gospodzina matko zwolena). Jest Matką Boga, jest wręcz przez Boga wielbiona, jest wybrana. Ale jednocześnie Maryja jest bliska ludziom ze względu na swoje człowieczeństwo, a to uprawnia niejako podmiot liryczny do tego, aby mógł zwracać się do niej, zanim skieruje swoje słowa do Bożyca, czyli Syna Boga.
Nieprzypadkowo więc tekst ma wyraźnie modlitewny charakter, o czym świadczy apostroficzność początku, wzmocniona rymem żeńskim: Bogurodzica dziewica. Formy Bogurodzica, dziewica, a w kolejnych wersach również Maryja - są wołaczami. Dziś brzmiałyby: Bogurodzico, dziewico, Maryjo.
Modlitewność nie pozostaje w sprzeczności z paradoksem wyrażanym przez te dwa słowa - matka Boga jest zarazem dziewicą. Tego rodzaju paradoks był dla człowieka średniowiecza przejawem tajemnicy Bożej, którą człowiek przyjmuje, nie rozumiejąc.
Maryja została przez Boga wybrana, ale jest też przez niego chwalona, a nawet wielbiona, co również zaskakuje:
[..] Bogiem sławiena Maryja,
U twego syna Gospodzina matko zwolena, Maryja!
W cytowanym fragmencie pojawia się drugi paradoks - syn jest dla matki jednocześnie panem, władcą. Ale zaimek dzierżawczy twego wskazuje
na macierzyńskie poczucie bliskości syna.U twego syna Gospodzina matko zwolena, Maryja!
Po tak misternej poetyckiej konstrukcji dochodzi do ujawnienia głównej intencji wypowiedzi - prośby:
Zyszczy nam, spuści nam.
Kyrieleison.
Wierni proszą o zjednanie Chrystusa, zesłanie go, ale może jeszcze lepiej mówić o uczynienie go przychylnym. I pojawia się domknięcie
pierwszej części, która jest zarazem przygotowaniem następnej. Jest to grecki zwrot modlitewny Kyrieleison (Panie zmiłuj się). W ten sposób powstało logiczne
i emocjonalne uzasadnienie przejścia do następnej części utworu, w której prośba się ukonkretni.Kyrieleison.
Twego dziela Krzciciela, Bożycze,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy:
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kyrieleison.
Widać wyraźnie, jak kunsztownie skonstruowana jest Bogurodzica i jak łączy misterność z prostotą.Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy:
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kyrieleison.
Język Bogurodzicy - rodzaje archaizmów
W Bogurodzicy pojawia się sześć razy tryb rozkazujący w formach, które świadczą o tym, że utwór powstawał w przejściowym okresie obecności starych form i jednoczesnego kształtowania się trybu rozkazującego bez wygłosowej końcówki -i (-y): usłysz, słysz, napełń. Ale - jak wspomniano - trzykrotnie pojawia się forma stara: zyszczy (pozyskaj, zjednaj), spuści (uczyń przychylnym) oraz raczy.Występujący w drugim wersie wyraz matka jest w istocie zdrobnieniem, którego współczesnym odpowiednikiem jest słowo mateczka.
Pojawiające się w zdaniach paralelnych wyrazy pobyt i przebyt stanowią przykład:
a) archaizmu znaczeniowego (pobyt - dziś ten wyraz również występuje, ale jego znaczenie uległo zmianie; w Bogurodzicy sugeruje krótkotrwałość ludzkiego żywota i jest wyraźnie skontrastowany z wyrazem przebyt),
b) archaizmu leksykalnego (przebyt - wieczne przebywanie, bytowanie w raju).