Zadanie jawne ze Zbrodni i kary
Plan wypowiedzi z komentarzem
Temat: Ile człowiek jest gotów poświęcić dla innych? Omów zagadnienie na podstawie Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
1. Wstęp (wprowadzenie i teza)
Nawiązanie do tematu: Rozpocznij od refleksji, że motyw poświęcenia jest jednym z kluczowych wyznaczników człowieczeństwa. Literatura często stawia bohaterów w sytuacjach granicznych, aby zbadać, jak wiele są w stanie oddać dla dobra innych – czy to rodziny, idei, czy obcych ludzi.
Przedstawienie utworu: Wskaż, że "Zbrodnia i kara" Fiodora Dostojewskiego to powieść, która analizuje ten motyw w sposób skrajny. Ukazuje ona całe spektrum poświęcenia – od ofiary czystej i bezinteresownej, po jej ideologiczną, wypaczoną formę.
Sformułowanie tezy: Postaw tezę, np.: Na podstawie "Zbrodni i kary" można stwierdzić, że człowiek jest gotów do niemal nieskończonego poświęcenia dla innych, jednak Dostojewski wyraźnie wartościuje te ofiary. Powieść przeciwstawia ewangeliczną, bezinteresowną ofiarę Soni i Duni, która ratuje duszę, zbrodniczemu poświęceniu "w imię ludzkości", którego dopuszcza się Raskolnikow, a które prowadzi do upadku.
Zapowiedź argumentacji: Zapowiedz, że omówisz różne postawy bohaterów powieści (Soni, Duni i Raskolnikowa), aby pokazać złożoność motywu poświęcenia, a następnie odniesiesz się do wybranego kontekstu (np. "Ludzi bezdomnych" Stefana Żeromskiego).
2. Rozwinięcie (argumentacja)
Argument 1: Sonia Marmieładowa – Poświęcenie absolutne (ofiara z godności)
Charakterystyka poświęcenia: Sonia jest najbardziej jaskrawym przykładem ofiary. Aby uratować swoją macochę (Katarzynę Iwanownę) i jej dzieci przed śmiercią głodową, decyduje się na prostytucję ("żółty bilet").
Co poświęca? Poświęca swoją godność, czystość, reputację i przyszłość. Staje się wyrzutkiem społecznym, symbolem upadku.
Motywacja: Jej działanie wynika z bezgranicznej miłości, litości i głębokiej wiary (paradoksalnie). Jest to ofiara o charakterze Chrystusowym – bierze na siebie grzech, aby ocalić innych.
Wniosek: Sonia pokazuje, że człowiek jest gotów poświęcić dla innych własną duszę i ciało. Jej poświęcenie, choć moralnie dwuznaczne w oczach świata, w oczach Dostojewskiego jest aktem najwyższej, świętej miłości, co pozwala jej ocalić Raskolnikowa.
Argument 2: Dunia Raskolnikowa – Poświęcenie pragmatyczne (ofiara ze szczęścia)
Charakterystyka poświęcenia: Siostra Rodiona, Dunia, również jest gotowa do wielkiej ofiary. Zgadza się na małżeństwo z Piotrem Łużynem – człowiekiem podłym i wyrachowanym.
Co poświęca? Poświęca swoje szczęście, miłość i przyszłość. Jest to forma "sprzedaży" siebie w zamian za stabilność finansową.
Motywacja: Robi to z miłości do rodziny – przede wszystkim, aby zapewnić Rodionowi środki na ukończenie studiów i rozpoczęcie kariery prawniczej.
Wniosek: Jest to poświęcenie bardziej wyrachowane, "z rozsądku", ale wciąż wynikające z głębokiej miłości. Rodion gwałtownie odrzuca tę ofiarę, widząc w niej analogię do prostytucji Soni. To właśnie niezgoda na takie poświęcenie bliskich częściowo pcha go do zbrodni.
Argument 3: Rodion Raskolnikow – wypaczona idea poświęcenia (ofiara z cudzego życia)
Charakterystyka poświęcenia: To najbardziej złożony i nieoczywisty przykład. Raskolnikow także działa w imię "poświęcenia", ale jest to idea wypaczona przez pychę i ideologię.
Co poświęca? W imię "dobra ogółu" (uratowania tysięcy od nędzy za pieniądze lichwiarki) postanawia poświęcić... życie innej osoby (Alony Iwanowny, którą uważa za "wesz"). Poświęca również własne sumienie i moralność.
Motywacja: Jego motywacja jest ideologiczna. Uważa, że "wybitne jednostki" mają prawo poświęcać "jednostki niższe" dla wyższych celów. Chce też ulżyć doli matki i siostry.
Wniosek: Dostojewski potępia ten rodzaj "poświęcenia". Prawdziwa ofiara polega na dawaniu siebie dla innych (jak Sonia i Dunia), a nie na zabieraniu życia innym dla jakiejś abstrakcyjnej idei. To zbrodnia, a nie poświęcenie.
Argument 4: Wybrany kontekst – "Ludzie bezdomni" Stefan Żeromski (dr Tomasz Judym)
Wprowadzenie kontekstu: Innym bohaterem literackim, którego życie definiuje poświęcenie, jest doktor Tomasz Judym.
Charakterystyka poświęcenia: Judym, osiągnąwszy sukces (został lekarzem), postanawia poświęcić całe swoje życie walce z nędzą i poprawie warunków higienicznych najuboższych.
Co poświęca? Świadomie rezygnuje z kariery, bogactwa, stabilizacji, a przede wszystkim – z miłości i szczęścia osobistego (zrywa zaręczyny z Joasią Podborską). Uważa, że nie może założyć rodziny, póki nie "spłaci długu" klasie społecznej, z której się wywodzi.
Wniosek z porównania:
Judym vs. Sonia/Dunia: Poświęcenie Judyma, podobnie jak Soni, jest totalne. Jednak ofiara Soni jest desperacka i osobista (dla rodziny), podczas gdy ofiara Judyma jest ideowa i społeczna (dla klasy).
Judym vs. Raskolnikow: Obaj działają w imię idei "pomocy ludzkości". Ale Judym poświęca samego siebie (swoje szczęście). Raskolnikow, przeciwnie, poświęca innych (życie Alony). To zestawienie pokazuje fundamentalną różnicę między heroicznym altruizmem a zbrodniczą pychą.
3. Zakończenie (wnioski)
Podsumowanie argumentów: Jak wykazałem, "Zbrodnia i kara" ukazuje, że gotowość do poświęcenia jest ogromna – od oddania godności (Sonia), przez rezygnację ze szczęścia (Dunia), aż po ofiarę z własnego sumienia i cudzego życia (Raskolnikow).
Potwierdzenie tezy: Powieść Dostojewskiego uczy, że nie każde poświęcenie ma taką samą wartość. Gloryfikuje cichą, osobistą ofiarę wynikającą z miłości (Sonia), jednocześnie ostro potępiając ideologiczne "poświęcanie" innych dla rzekomego dobra ogółu.
Uniwersalizm: Ostatecznie, to właśnie zdolność do bezinteresownego poświęcenia siebie – a nie innych – stanowi w ujęciu Dostojewskiego o prawdziwej sile i wartości moralnej człowieka.